Tozaltı Kaynağında Kullanılan Tozlar ve Özellikleri Neler?
Tozaltı Kaynağında Kullanılan Tozlar ve Özellikleri Neler?
Tozaltı kaynak, kaynak uygulamalarda ark yöntemleri arasında yer alıyor. Doğru akım kaynak makinelerinin kullanıldığı tozaltı kaynak uygulamalarını Gedik Kaynak Müşteri Hizmetleri Müdürü Ömür Danışkan açıkladı.
Kaynak uygulamaları, kaynak yapılacak malzemenin özelliklerine ve ortam koşullarına göre değişkenlik gösteriyor. Uygulamalar arasında öne çıkan tozaltı kaynak uygulamaları ise farklı sektörlerin kaynak ihtiyacına cevap veriyor. Tozaltı kaynakta doğru akım kaynak makineleri kullanılır. Bunun sebebi kaynak bölgesine olan temasın yüksek olduğunu sağlar. Kesin bir kural olarak kaynak yapan kafa adı verilen parçanın artı, parçaya bağlanan şase denilen kısmın ise eksi kutba bağlanmalıdır. Alternatif akım da diğer bir türdür ama doğrudan akım daha yaygındır. Alternatif akım kaynak makineleri daha çok ince sac malzemelerde isteğe bağlı kullanılabilir. Ama zorunlu olarak tozaltı kaynaklarda tandem 3 kafa, 4 kafa olarak adlandırılan makine sistemlerinde kullanılmalı. Burada birinci kafa her zaman DC ve artı kutba bağlı, diğer kafaların ise alternatif kaynak makinesi olma zorunluluğu vardır. İki ve üç kafalı makinelerde direkt olarak doğrudan akım kullanamıyoruz.
Kullanım Sırasında ve Öncesinde Dikkat Edilmesi Gerekenler
Tozaltı kaynaklarda iki ana bileşen var; toz ve tel. Toz kullanımı öncesinde dikkat edilmesi gerekenler ise:
Tozlar kullanılmadan önce mutlaka kurutulmalı. Toz paketinin yeni açılması veya fabrikadan yeni gelmesi durumlarında da kurutma işlemi uygulanmalı. Bu işlem de toz kurutma makinelerinde yapılmalı. Tozun karakterine göre de 300-350 derecede 2 saatlik bir kurutma işlemi yeterli olacaktır.
Bu işlemden sonra toz kurutulmaya devam edilmemeli. Yoksa toz kavrulur ve özelliğini yitirir. Fırının ısısını 120-130 dereceye düşürüp kullanma süresi boyunca tozun fırında muhafaza edilmesi gerekir. Çünkü tozun yapısı gereği havadaki nemi ve diğer partikülleri alma özelliği var. Ve bu nem, kaynak sırasında hidrojene dönüşerek kaynak metalindeki hidrojen miktarını artırır ve hidrojen çatlağı olarak adlandırılan tehlikeli bir durum oluşur.
Kurutma için sahada farklı yöntemlerin kullanıldığını görüyoruz. Yanlış uygulamalar ise şaloma, soba ve elektrot fırınlarında yapılan kurutmadır. Doğru olan ise toz kurutma fırınlarının kullanılmasıdır. Şayet tozu, kurutma fırınından aldıysak doğrudan kullanabiliyoruz. Örneğin iş bitti ve ertesi günkü çalışmada tekrar kullanılması gerekiyor. Burada da toz fırında kalsa dahi tozu tekrar kurutmak gerekir. Ayrıca makinede bırakılan toz da tekrar kurutma işlemine tabi tutulmalı.
Normalde bir tozu üç çevirim kullanabiliyoruz. Üç çevirimden sonra toz, özelliğini kaybetmeye başlıyor. Örneğin makinenin toz haznesinin yarısı boşaldığı zaman fırınlanmış yeni tozun mutlaka ilave edilmesi gerekiyor. Tozların birbirine karışmasına izin vermek gerekir. Yoksa aynı tozun tekrar tekrar kullanılması sonucu üçüncü çevirimden sonra baş ağrısı yaratabilir.
Toz Türleri ve Kullanım Alanları
Toz türleri de uzun araştırmalar sonucu kaynağa en uygun çeşitleri tespit edilerek üretilir. Genellikle 3 ana toz karakteri vardır. 3 ana toz türü ise şunlardır:
- Bazik
- Rutil
- Silikat
Rutil, bazik ve silikat tozların kullanım alanları ve özellikleri ise;
- Silikat tozlar daha çok çok pasolu işlerde, ince sac kaynaklarında ve üzerinde yağ, pas, kir olan ürünler için tercih ediliyor. Silikat tozlar aynı zamanda istenmeyen durumları da bertaraf edilme özelliğine sahip. Dikiş görüntüsü daha camsı, cürufu daha rahat kalkabilen bir toz karakteridir.
- Kaynak dünyasında bazik karakterli ürünleri rutil karakterli ürünlere göre çentik oranı yüksek ürünlerdir. Tozaltı tozlar için aynı durum geçerlidir. Mümkünse mühendislik işlerinde rutil tozlar tercih edilmemeli. Görsellik beklenilen ürünlerde rutil karakterli tozlar tercih edilebilir. Mühendislik ürünlerinde akma ve çekmenin yanı sıra çentik darbe değerlerinin de yüksek olduğu bazik karakterli tozları tercih etmemiz yerinde olur. Bazik karakterli tozlar ise baziklik oranına göre çentik ve darbe sayısı değişkenlik gösterir. Genellikle çentik darbeliler eksi sıcaklıklarda kullanılır. Yapılan işe göre de bazik oranı farklılaşan tozlar tercih edilebilir.
- Bunun dışında florid-bazik tozlar var. Bu tozlar da genellikle alaşım tellerde kullanılır. Özel tozlar sınıfına girer. 700 akma ve üzeri olan malzemelerde, boru gruplarında X-80, X-90 gibi alaşımı yüksek olan malzemelerin kaynağında florid bazik tozlar kullanılır.
Tozaltı kaynağı bir operatör kaynağı olarak kurgulanır. Hiçbir zaman tel ve toz ayrı ayrı değerlendirilmez. Ürün seçiminde tel ve tozun birbiriyle mekanik uyumuna mutlaka dikkat edilmeli.
